Монголчууд заант цэрэгтэй тулгарсан нь буюу Хубилай Бирмыг эзэлсэн нь

Өрнө зүг явуулсан монгол цэргийн довтолгоон 1258 онд Багдадыг эзлээд, улмаар Египет дэх Мамлюкийн улс руу дайран орох гэсэн нь амжилтгүй болсноор тогсчээ. Цаашдаа монголчууд өргөн довтолгооноо зөвхөн дорнод азид явуулсан юм. Зүүн өмнөд Азийн орнуудыг эзлэн авах оролдлого Юань улс үндсэндээ бүрмөсөн тогтсоны дараа хийгдэж эхэлжээ. Юань гүрний цэргийн зохион байгуулалт нь монголчуудын эртнээс уламжилж ирсэн аравтын систем дээр үндэслэсэн  байна. Гэхдээ цэргийн түмт, мянгат, зуутын ноёдыг тэдний хөвгүүд болон ач нар үе улиран залгамжлах хуультай байсан нь удам угсаа харгалзахгүйгээр тэднийг эрдэм ухаан, авьяас чадвараар нь шалгаруулан томилж байсан Их Монгол улсын үеийн зарчмыг алдагдуулсан хандлагатай байв. Хубилай хаан суудлаа баттай эзэлсний дараа Азийн улс орнуудыг эрхшээлдээ оруулах бодлого, үйл ажиллагааг идэвхитэй явуулав. Олон удаагийн уйгагүй тулалдаан, дайралтанд Вьетнам сөхөрч Юань гүрний хараат болохоо зөвшөөрчээ. Түүнийг болон эргэн тойрны Юань улсад дагаар орсон хэд хэдэн жижиг вант улсыг Юнань дахь монгол захиргаа удирдан шийтгэх болов.

 1271 онд Юнань дахь монгол захиргаа Бирмд элч зарж, Юань гүрэн гэж зарлагдсан их хааны эзэмшил газарт тус орныг нэгдэн орохыг шаардсан байна. Бирмын хаан Наратихапате тэдгээр элч нарыг хүлээн авахаас татгалзаж, дараа он нь Типинг гол дээрх Куанган хэмээх жижиг вант улсад халдан довтолж, өмнөхөн нь монголчуудад дагаар орсон эзнийг нь олзлон авчээ. Түүгээр зогсохгүй монголчуудаас шинэ тутам явуулсан элч нарыг буцаасангүй, барьж аваад цаазлан хороожээ. Хэрэг явдал ингэж эргэсэнд Юнань дахь монголын элбэн тохинуулах сайд ордонд явуулсан айлтгалдаа, Бирмыг даруй байлдан дагуулж номхотгох санал тавьжээ. Гэтэл довтлох тухай тушаал Хубилайн ордноос дөнгөж 1277 онд буюу Наратихапате дахин Куанганг дайрсны дараа сая хүрэлцэн иржээ.

 Бирмыг энэ үед Мян болон Бенгал улс гэж нэрийдцэг байсан ба хаан эзэн нь хүчирхэг бөгөөд өргөн уудам газар нутагтай, элбэг арвин эд агуурстай, олон түмэн ард иргэдтэй баян тарган улс хэмээгддэг байв. Бирмын эзэн хаан Юань гүрний цэргийг зэргэлдээх Вочиан улсад дайлаар хүрч ирснийг сонсоод тэдний өмноөс олон цэрэг илгээж хиар цохивол, зориг нь мохож, дахин цэрэг хөдөлгөхгүй буй за хэмээн тооцоолов. Үүний тулд дайнд сайтар бэлдэж, 40-50 мянган явган цэрэг, 10 мянган морин цэрэг, 800 байлдааны зааныг бэлэн болгожээ. Эдгээр байлдаанд сургасан заанууд аварга томын зэрэгцээ тус бүрийн нуруун дээр дайтахад зохистой бат бэх, үзэсгэлэнт сайхан модон жуузат асар тэгнэн бэхэлсэн байжээ. Жууз тус бүрт 12 дайчин эрс, заримд нь 16 түүнээс олон хүн багтаж эсрэг этгээдийг суман мөндрөөр няцаан дарах үүрэг хүлээжээ. Тэд Юань улсын цэрэг байрласан газраас 3 өдрийн газар ойртон бууж хүрээгээ засан, цэрэг эрсийнхээ алжаалыг тайлав.

 Хубилайн цэргийн толгойлогч нийт 12 мянган морьт цэрэгтэй байсан бөгөөд хэдийгээр олон дайн тулааныг үзсэн, эрэлхэг зоригтой баатар жанжин боловч Бирмын хааныг их цэрэгтэйгээ, тэр тусмаа урьд тулгарч үзээгүй заант цэрэгтэй ойртон байгааг тандаж мэдээд, болгоомжлох сэтгэл төржээ. Юань гүрний цэргийн энэхүү жанжин Несрадин гэдэг хүн байв. Тэрбээр шийдвэрлэх тулалдааны өмнө тоггсон ёсоор цэрэг дайчдаа цуглуулан тэгшилж, санаа сэтгэлийг нь зоригжуулан сэргээх цог золбоотой үгийгхэлжээ. Гэвч давуу хүчинтэй тулгарах тул гагцхүү байлдааны арга ухаанаар давамгайлж ялах ёстойг сайтар ухварлаж байв. Ийнхүү Юань гүрний цэрэг Вочианы талд хүрэлцэн ирж дайснаа хүлээжээ. Энэ газрыг товлон сонгож дайсныг хүлээж байгаа нь урьдаас тогтсон нарийн эчнээ бодлого байлаа. Учир нь тэр тал нэг этгээддээ балар гүн битүү шугуйгаар хүрээлэгдсэн тул дайсан этгээдцээ шахагдан бутран сарних аваас шурган орж хориглоод тэнд дайснаа отоход тохиромжтой гэж үзэв. Бирмын хаан эзэн цэрэгтэйгээ түр амсхийн алжаал тайлаад, цааш хөдлөн Вочианы талд мөн хүрч иртэл Юань улсын цэрэг хэдийн ирчихсэн байлдаанд бэлэн хүлээж байв. Бирмын цэрэг тэр талд дайснаасаа нэг бээр газар ирж буугаад хүрээгээ засаад, асар жууз ачсан заан хийгээд бүрэн зэвсэг агссан цэрэг юүгээн бэлтгэн зэхэв. Тэрбээр морьт болон явган цэргээ ухаалаг хаан эзний ёсоор гарамгай сайнаар байлдааны журамд оруулан тэгшлэн засчээ. Тийнхүү бүх зүйлээ жигдлэн эмхэлж бэлэн болоод дайсны өөдөөс цэрэг хөдөлгөн оров.

 Юань гүрний энэ цэрэг ихэвчлэн алс холын аян дайнд явж хатуужсан, хятад бус монгол болон бусад нүүдэлчин язгуурын цэргээс ихэвчлэн бүрдэж байсан нь нэг давуу тал байжээ. Тэд Бирмын их цэргийн сүрлэг дайралтыг үзэн айж сүрдсэнгүй, эрэлхэг зоригтой хүлээн тосож, морин цэрэг гурван ангид хуваагдан, дайсны өөдөөс эрслэн нэгэн зэрэг шуударч оров. Гэтэл тэдний морьд дайсны олон зааны сүр барааг харж, үргэн бусгаад, дайсанд ойртож өгсөнгүй. Давшиж, дайрч эс чадвал ямар ч тохиолдолд ялагдах нь тодорхой билээ. Байдал ийн ноцтойгоор эргэсэнд монголчууд нэгэн зэрэг тушаалаар морины жолоог эргүүлэн хуй салхи мэт хурднаар ухран зугтахад, Бирмын хаан эзэн олон заан хийгээд морьтой явган цэргийн хамт тэднийг гэзэг даран уухайлан нэхэж оров. Гэвч монголчууд морьт цэргийн хурдаар дайснаасаа тасран салж, бэхлэн хориглох журмаа сэргээлээ.

 Монголчууд дайсан эрчлэх хуй мэт айсуйг ажиглаад хэсэг зуур яах учраа олохгүй дэмий сандран бухимдав. Морьдоо хичнээн ташуурдан урагш зүтгэсэн ч довтолж эс чадсан тул гарцаагүй сүйрэн балрах нь тодорхой болов. Гэлээ ч монголчууд хэцүү байдалд ч гэсэн арга ухаан, байлдааны дэг журмаа гээсэнгүй. Морьдоо үргэлж хулмалзахад тэр дороо арга ухаан сийлж шутуй руу яаран довтолж, тэнд морьдоо нуугаад нум сумаа пгүүрэн онилж, дайсны заануудыг харваж гарав. Монголчуудын хавтай мэргэн харвалт, суман мөндөр олон тулааны хувь заяаг шийдэж байсан түүхтэй билээ. Тэдний харвасан сум дайсны зааныг хайр найргүй шархдуулж байлаа. Мөн цэрэг эрс бүр байлдааны жар жаран сумтай байсны гуч нь бага хөнгөн тул холд, нөгөө гуч нь том өргөн зэвтэй тул ойрыг харвах зориулалттай ч алж хөнөөх хүч давуутай тул ойртож ирсэн дайсны цэргийг хүнд сум зэвээрээ хайр найргүй харваж, суман мөндөр буулгав. Бирмын хааны цэрэг мөчөөгөө өгөлгүй чөлөө завгүй харван ширүүн дайран орсон боловч монголчууд дайснаасаа хүн хүчээр цөөн ч илүү баатар зоригтой хамгаалан тулалдаж байв.

 Чингээд ойрын зайнаас ширүүн харвалцсан, зууралдсан тулааны эцэст шархдсан заанууд эргээд өөрийн цэрэг рүү газар дэлхий урвуулах мэт ландагнан хурдалж, хар эрчээрээ туйлан, шугуй руу ороход дээр нь бэхлээстэй нөгөө асар жууз тэргүүтэн модны мөчирт тээглэн хөсөр ойчиж, хэмхрэн сүйрч эхлэв. Энэ нь Бирмын цэргүүдэд жинхэнэ сүйрэл, сэтгэл санааны цочрол авчрав. Ингээд заанууд үргэн шугуйгаар нэг таран сарнив. Монголчууд зохимжтой үеийг ийн анаж байгаад дайсны зааныг туйлан одмогц даруй мориндоо ухасхийн мордож, Бирмын цэргийн өодөөс довтлон оров. Хоёр этгээд хамаг сумаа харваж дууссан тул илд, жадаа шүүрэн барьж, өөд өөдөөсөө улайран дайрч, хүн малыгхайр найргүй хядалцаж, гар толгойгтасар цавчин, хөсөр унагаж, үхсэн шархдсан хүн морь газарт хөглөрөн дүүрчээ. Ийнхүү харилцан цавчилдаж ширүүн гардан тулалдаан үүсгэв. Хүн амьтны бархиран орилох дуу тэнгэрт хадах нь аянгын нүргээнийг ч дарах мэт хэмээн энэ тулааны тухай түүх шаштирт өгүүлсэн байна.

 Энэ тулалдаанд хэзээнээс хээр задгай газар байлдах тулалдахдаа хавтай сайн монголчууд дийлж, Бирмын цэрэг бутран сарниж, цэрэг нь энэ өдөр үй олноороо үрэгдэж, мөн өдрийн үдээс хойш хүрээ жагсаалаа цэгцлэн дахин байлдсан боловч дахин үй олноороо хядуулж, тэсэхийн аргагүй болжээ. Ингээд Бирмын цэргүүд эндээс эс зайлвал, ялах нь байтугай бүтд хядуулна гэдгээ ухаарч, буй бүх чадлаараа зугтан зайлав. Монголчууд хойноос нь гэзэг даран хөөж айн сүрдэгсэдийг мөн л буй чадлаараа алан хядаж байжээ.

 Ийнхүү монголчууд тэднийг үлдэн хөөчихөөд нөгөө заануудыг олзлон авахаар шугуйд буцаж ирэв. Тэд зааныг олзлогдсон цэрэгт буцаан алдаж, хөл залгуулчихгүйн тулд том том мод унаган хөглөрүүлж, хашлага хийжээ. Гэхдээ заануудыг олзны цэргүүд барьж өгөөгүйсэн бол хөөрч догширсон заануудыг яасан ч барьж чадахгүй байжээ. Тийнхүү 200 гаруй заан олзлон авсан байна. Ийм нэгэн тулалдаан болж өнгөрсөн бөлгөө. Үүний дараа Бирмын нийслэл Паган хотыг Юань улсын цэрэг эзлэн аваад тэндээс бүх орныг нь гартаа оруулахын тулд цөөн тоотой цэргийн ангиудыг тал тал тийш нь явуулсан байна. Улмаар Хубилайн ордонд Бирмын газрын зургийг явуулж энэ орон эзэнт гүрэнд нэгдэн орсны тэмдэг болгов. Харин монголчуудад олзлогдолгүй зугтаан зайлсан хаан эзэн нь удаан хугацаанд оргон зайлсны эцэст арга тасран, элч зарж ялагдагсадын өмнө бууж өгснөө мэдэгдсэнд, Хубилай түүнийг өршөөн соёрхсон байна.